Który, która, które – kłopotliwy zaimek
Zaimek „który” używany w zdaniach podrzędnych znajduje się najczęściej zaraz po przecinku (na pierwszym miejscu w zdaniu podrzędnym):
Jadę do sklepu, w którym lubię robić zakupy.
Pomogę mamie, która gotuje obiad.
Tak samo będzie w przypadku wyrażeń:
- w którego zakres
- w którego trakcie
- pod którego wpływem
- w którego skład
- w którego ramach itd.
Wydaj się proste, więc gdzie haczyk? Otóż w Słowniku poprawnej polszczyzny znajdziemy informację, że zaimek który może być poprzedzony tylko (!) przyimkiem bądź wyrażeniem przyimkowym:
- za pomocą (którego)
- na podstawie (którego)
- na mocy (którego)
- w braku (którego)
- w razie (którego)
Jest to lista zamknięta, co oznacza, że w pozostałych przypadkach odwrotny szyk jest błędny! Ale czy słusznie? Zasada ta jest często i w dodatku celowo łamana, ponieważ wiele wyrażeń przyimkowych wymaga innego (czyli według słownika błędnego) szyku. Przykładowo: jeśli zamienimy wyrażenie za pomocą którego na przy pomocy którego, to zgodnie z zasadą drugie wyrażenie będzie błędne. Z kolei wyrażenia: w stosunku do którego, zgodnie z którym albo w porównaniu do którego – jeśli zastosujemy prawidłowy (zgodny z zasadą) szyk – będą brzmiały co najmniej dziwnie, przykładowo: z którym zgodnie. Właśnie dlatego reguła podawana przez słownik jest często słusznie łamana, również przez korektorów, w końcu tekst ma być przede wszystkim zrozumiały.
Kiedy zaimek „który” można zamienić na „jaki”?
W słowniku znajdziemy następującą zasadę: jeśli w poprzedzającym kontekście można użyć zaimka ten, następuje po nim zaimek który.
Przykłady:
Wybraliśmy (tego) kandydata, który znał więcej języków.
Chciałbyś (ten) model drukarki, który widziałeś na targach.
Jeżeli w zdaniu nadrzędnym może wystąpić zaimek taki – następuje po nim zaimek jaki.
Przykład:
Wybrała (taką) melodię, jaką matka bardzo lubiła.
Doszły do mnie (takie) pochwały, o jakich nawet nie marzyłam.
Najlepiej zapamiętać te słowa w parach: ten – który, taki – jaki.
Dodatkowo warto pamiętać, że zaimek jaki – odnosi się do typów zjawisk, rzeczy, osób, a zaimek który – wskazuje na konkretne elementy (zjawiska, rzeczy, osoby).
Tekst powstał na podstawie Słownika poprawnej polszczyzny PWN, stamtąd również pochodzi część przykładów.